روانشناسی

اجتماعی، سیاسی، مذهبی

روانشناسی

اجتماعی، سیاسی، مذهبی

«سیره عبادى امام رضا علیه‏ السلام»

بسم الله الرحمن الرحیم

در خـلوت حـق «سیره عبادى امام رضا علیه‏ السلام»

امـام و یاد خـدا

1 رَجاءُ بْنُ أَبى الضّحاکِ قالَ: فوَاللّه ِ ما رَأَیْتُ رَجُلاً کانَ أَتْقى لِلّهِ مِنْهُ وَلا أَکْثَرَ ذِکْرا لَهُ فى جَمیعِ أَوْقاتِهِ مِنْهُ وَ لا أَشَـدَّ خَـوْفا لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ.

رجاء بن ابى ضحاک گوید: به خدا قسم هرگز کسى را با تقواتر و به ذکر خدا گویاتر و از ترس خدا بیمناکتر از او [امام رضا علیه السلام] نـدیـدم.

رجاء بن ابى ضحاک، از وابستگان خلافت عباسى و مأمورى بود که حضرت رضا علیه السلام را از مدینه به خراسان برد و در تمام مدت سفر، مراقب حالات و رفتار آن حضرت بود و جزئیات امور را زیرنظر داشت. مشاهدات او در مسیر حرکت، گواهى است بر سیره عبادى و حالات معنوى حضرت رضا علیه السلام که پیوسته «تقوا» و «ذکر خدا» و «خوف از خدا» بر آن حضرت حاکم بود.

عبادتهاى شبانه امام علیه ‏السلام

2 عَنْ إِسْماعیلَ بْنِ عَلِیٍّ أَخى دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضا علیه السلام: أنَّهُ خَلَعَ عَلى دِعْبِلٍ قَمیصًا مِنْ خَزٍّ وَ قالَ لَهُ: إحْتَفِظْ بِهذَا القَمیصِ فَقَدْ صَلَّیْتُ فیهِ أَلْفَ لَیْلَةٍ کُلُّ لَیْلَةٍ أَلْفَ رَکْعَةٍ وَ خَتَمْتُ فیهِ الْقُرْانَ أَلْفَ خَتْمَةٍ.

اسماعیل فرزند على برادر دعبل شاعر معروف از امام رضا علیه السلام نقل مى کند که گفت: امام رضا علیه السلام به دعبل پیراهنى از خزّ هدیه کرد و به او گفت که قدر این پیراهن را بدان، من هزار شب [و] در هر شبى هزار رکعت با آن نماز گذارده و هزار بار قرآن ختم نموده ام.

دعبل، شاعر اهل بیت بود و شعر متعهّد و ولایى او درباره خاندان پیامبر مورد قبول و تقدیر حضرت رضا علیه السلام قرار گرفت و امام به او سکّه داد و پیراهن مخصوص خویش را بخشید، پیراهنى که در آن، خدا را بسیار عبادت کرده بود و جامه اى مقدّس و پربها به شمار مى رفت.

نمـاز شب امـام علیه السلام

3 رَجاءُ بْنُ أَبى الضَّحّاکِ یَقُولُ: وَلایَدَعُ [إلاْمِامُ الرِّضا علیه السلام] صَلاهَ الَّلیْلِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ وَرَکْعَتَىِ الْفَجْرِ فى سَفَرٍ وَلاحَضَرٍ.

رجاء بن ابى ضحّاک مى گوید: امام رضا علیه السلام در سفر و حضر، نماز شب، شفع، وتر و دو رکعت [نافله] صبح را ترک نمى کرد.

در شبانه روز، 17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز مستحب به عنوان «نوافل» وجود دارد که جمعا 51 رکعت مى شود. ممکن است در سفر یا مواقع دیگر، انجام نافله ها دشوار باشد، ولى نماز شب و نافله صبح از اهمیت بیشترى برخوردار است و حضرت رضا علیه السلام چه در سفر و چه در حضر، این نافله ها را ترک نمى کرد. اهمیت دادن به مستحبات، توفیق مى دهد که انسان واجبات را بیشتر مراعات کند.

شب زنده‏ دارى امام علیه‏ السلام

4 إِبْراهیمُ بْنُ الْعَبّاسِ قالَ: کانَ علیه السلام قَلیلَ النَّوْمِ باللَّیْلِ، کَثیرَ السَّهَرِ، یُحْیى أَکْثَرَ لَیالیهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلىَ الصُّبْحِ.

ابراهیم بن عباس گوید: امام علیه السلام شبها خواب کم، و بیدارى زیاد داشت و بیشتر شبها تا سحر [براى عبادت] بیدار مى ماند.

عبادت امام علیه‏ السلام در سفر

5 رَجاءُ بْنُ أَبى الضّحاکِ قالَ: کانَ الرِّضا علیه السلام إِذا أَصْبَحَ صَلّى الْغَداةَ فَـإِذا سـَلَّمَ جَـلَسَ فى مُصَـلاّهُ یُسَبِّحُ اللّه َ وَیَحْمَدُهُ وَیُکَبِّرُهُ وَیُهَلِّلُهُ وَیُصَلّى عَلىَ النَّـبِىِّ وَالِهِ حَتّى تَطْلِعَ الشَّـمسُ…

رجاء ابن ابى ضحّاک [فرمانده مأموران مأمون براى آوردن امام رضا علیه السلام در ضمن شرح عبادتهاى شبانه روزى امام]مى گوید: امام رضا علیه السلام هنگامى که صبح مى کرد نمازرا مى خواند، پس از سلام در جایگاه نماز مى نشست و به تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل خدا مشغول مى شد، و به پیامبر و آل او صلوات مى فرستاد تا اینکه خورشید طلوع مى کرد.

عبادت امـام علیه‏ السلام در زندان

6 عَبْدُ السَّلامِ بْنُ الْهِرَوى، قالَ: جِئْتُ إِلى بابِ الدّارِ الَّتى حُبِسَ فیها الرِّضا علیه السلامبِسَرَخْسَ وَ قَدْ قُیِّدَ علیه السلام، فَأسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ السَّجّانَ، فَقالَ: لا سَبیلَ لَکَ إلَیْهِ علیه السلام، قُـلْتُ: وَلِـمَ؟ قالَ: لِأَنَّهُ رُبَّما صَلّى فى یَـوْمِهِ وَلَیْلَتِهِ أَلْفَ رَکْعَةٍ …

عبدالسلام هراتى گوید: به در خانه اى که امام رضا علیه السلام را در شهر سرخس زندانى کرده بودند آمدم، و آن حضرت آنجا گرفتار بود، از زندانبان اجازه [ملاقات] خواستم، به من گفت: که راهى بر او ندارى، پرسیدم چرا؟ گفت: براى اینکه او بیشتر اوقات در روز و شب هزار رکعت نماز مى خواند.

این نقل، نشان مى دهد که در ایام حضور امام در خراسان، مدّتى در سرخس زندانى و تحت نظر بوده و بیشتر فرصت را به نماز و عبادت مى گذرانده است.

ختم قرآن و تدبّر در آن

7 عَنْ إِبْراهیمَ بْنِ الْعَبّاسِ قالَ: کانَ الرِّضا علیه السلام یَخْتِمُ القُرانَ فى کُلِّ ثَلاثٍ، وَیَقُولُ: لَوْ أَردْتُ أَنْ أَخْتِمَهُ فى أقَلٍّ مِنْ ثَلاثٍ لَخَتَمْتُهُ وَلِکنْ ما مَرَرْتُ بِایَةٍ قَطُّ إلاّ فَکَّرْتُ فیها وَ فى أَیّ شَیْءٍ أُنْزِلَتْ وَ فى أیّ وَقْتٍ فَلِذلِکَ أَخْتِمُ ثَـلاثَةَ أَیّـامٍ.

ابراهیم بن عباس گوید: امام رضا علیه السلام در هر سه روز قرآن را ختم مى نمود و مى فرمود: اگر بخواهم آن را در کمتر از سه روز هم مى توانم تمام کنم ولکن از هیچ آیه اى نمى گذرم مگر اینکه در آن فکر و دقت مى کنم که درباره چه موضوعى و در چه زمانى نازل شده است به همین خاطر قرآن را در مدّت سه روز تمام مى کنم.

تلاوت قرآن همواره با دقّت و تدبّر در معانى و پیام هاى کلام خدا وظیفه هر مسلمان است و هر چه بیشتر تلاوت شود، اجر و پاداش بیشترى نصیب قرآن خوان مى شود.

امـام علیه‏ السلام و قرآن‏خوانى

8 قالَ رَجاءُ بْنُ ضَحّاکٍ: وَکانَ علیه السلام یُکْثِرُ بِاللَّیْلِ فى فِراشِهِ مِنْ تِلاوَةِ الْقُرْانِ، فَإذا مَرَّ بِآیَةٍ فیها ذِکْرُ جَنَّةٍ أَوْ نارٍ بَکى وَسَأَلَ اللّه َ الجَنَّةَ وَ تَعَوَّذَ بِهِ مِنَ النّارِ.

رجاء بن ضحّاک مى گوید: امام رضـا علیه السلام شبها در بستر خود بسیار قرآن تـلاوت مى کرد، و چـون به آیه هاى بهشت و دوزخ مى رسید، مى گریست و بهـشت را از درگاه خـدا طلب مى کرد و از آتش دوزخ به خـدا پناه مى بـرد.

از آداب قرائت قرآن، درنگ و تأمل هنگام قرائت و توجّه به مضامین آیات است. درخواست بهشت هنگام رسیدن به آیات بهشت و پناه بردن به خدا هنگام تلاوت آیات مربوط به عذاب دوزخ، از نشانه هاى این توجّه و دقت است.

اسـتدلال به قـرآن

9 إِبْراهیمُ بْنُ الْعَبّاسِ یَقُولُ: ... وَ کانَ المَامُونُ یَمْتَحِنُهُ بِالسُّؤالِ عَنْ کُلِّ شَیءٍ فیهِ، وَ کان کَلامُهُ کُلُّهُ وَ جَوابُهُ وَ تَمَثُّلُهُ اِنْتِزاعاتٍ مِنَ القُرْانِ.

ابراهیم بن عباس مى گوید: مأمون امام رضا علیه السلام را با سؤال کردن از هر چیزى امتحان مى کرد، و امام علیه السلام در حالى که همه سخن و جواب و استشهادش قرآنى بود او را پاسخ مى داد.

اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله، قرآن شناس ترین مردم بودند و علم قرآن از سوى خدا به آنان سپرده شده بود و امّت پیامبر، خوشه چین علوم و معارف آنانند. تسلّط حضرت رضا علیه السلام به قرآن در حدّى بود که هر سخن و جوابى را مستند به آیات قرآن مى کرد، تا راه انکار بر دیگران بسته شود. قرآن، حرف آخر و نهایى را درباره موضوعات بیان مى کند و استناد سخنان به آیات قرآن، آن را قوى تر و قابل قبول تر مى سازد.